جشن تیرگان
جشن تیرگان از مهم‌ترین جشن‌های ایرانیان باستان است که طبق گاه‌شمار ایرانی، ۱۳ تیر هر سال آن را برگزار می‌کردند. فرهنگ ایرانی پُر است از جشن‌ها و آئین‌هایی که به مناسبت‌های گوناگون و در فصل‌های مختلف سال برگزار می‌شده. آنچه در بیشتر این جشن‌ها به چشم می‌خورد، نوعی شادی و نشاط گروهی است.
یکی از این آئین‌ها که البته کم‌کم به فراموشی سپرده شده، جشن تیرگان است. جشن تیرگان به همراه نوروز، مهرگان و سده از جمله مهم‌ترین جشن‌های ایرانیان باستان بوده که با شکوه خاصی برگزار می‌شد.
در مورد فلسفه جشن تیرگان، دو روایت جالب وجود دارد که روایت اول مربوط به آرش، قهرمان ملی ایرانیان و روایت دوم مربوط به فرشته باران است.
روایت اول
میان ایران و توران، سال‌ها جنگ و ستیز بود. در نبرد میان افراسیاب و منوچهر، شاه ایران، سپاه ایران شکست سختی می‌خورد. این واقعه در روز اول تیر اتفاق می‌افتد. در گذشته،این روز برای ایرانیان عزای ملی بود و جالب است بدانید هنوز هم دیدار از خانواده‌های عزادار در این روز میان زرتشتیان رایج است.
سپاه ایران در مازندران به تنگنا می‌افتد. سرانجام دو سوی نبرد سازش کردند و برای آن که مرز دو کشور مشخص شود و ستیز از میان برخیزد، پذیرفتند از مازندران تیری به جانب خاور پرتاب کنند و هر جا تیر فرود آمد، همان جا مرز دو کشور باشد.
آرش در میان ایرانیان بزرگ‌ترین کماندار بود و به دلیل نیروی بی‌مانندش، تیر را دورتر از همه پرتاب می‌کرد. فرشته زمین به آرش گفت تا کمان بر دارد و تیری به جانب خاور پرتاب کند. آرش می‌دانست که پهنای کشور ایران به نیروی بازو و پرش تیر او وابسته است و باید همه توان خود را در این راه بگذارد.
آرش تیر و کمان را برداشت، بر بلندای کوه دماوند برآمد و به نیروی خداداد، تیر را رها کرد و خود بی‌جان بر زمین افتاد. هرمز، خدای بزرگ به فرشته باد فرمان داد تا تیر را نگهبان باشد و از صدمه نگه دارد.
تیر از بامداد تا نیمروز در آسمان می‌رفت و از کوه و در و دشت می‌گذشت تا در کنار رود جیحون بر تنه درخت گردویی که بزرگ‌تر از آن در گیتی نبود، نشست. آنجا را مرز ایران و توران قرار دادند و هر سال به یاد آن جشن گرفتند. جشن تیرگان در میان ایرانیان از این زمان پدید آمد.
روایت دوم
روایت دوم مربوط به فرشته باران یا «تیشتر» و نبرد همیشگی میان نیکی و بدی است. تیشتر، فرشته باران است که در ده روز اول ماه به‌صورت جوانی ۱۵ ساله درمی‌آید و در ۱۰ روز دوم به‌صورت گاوی نر و در ده روز سوم به صورت اسب.
تیشتر به شکل اسب زیبای سفید زرین‌گوشی، با ساز و برگ زرین، به دریای کیهانی فرو رفت. در آنجا با دیو خشکسالی «اپوش» که به شکل اسب سیاهی بود و با گوش و دم سیاه خود ظاهری ترسناک داشت، روبه‌رو شد.
این دو به مدت سه شبانه‌روز با یکدیگر جنگیدند. تیشتر در این نبرد شکست خورد و به نزد خدای بزرگ آمده و از او یاری خواست. به خواست و قدرت پروردگار، این بار بر ابلیس خشکسالی پیروز شد و آب‌ها توانستند بی‌مانع به مزارع و چراگاه‌ها جاری شوند.
تاریخ‌های برگزاری جشن تیرگان
امروزه جشن تیرگان در همه شهرها در یک تاریخ یکسان برگزار نمی‌شود. گاه‌شمار یکپارچه دین‌های ایران، تاریخ برگزاری جشن تیرگان را دهم تیر می‌داند.
انجمن کوهنوردان ایران از سال ۱۳۸۴ و انجمن دوستداران کوه دماوند از سال ۱۳۸۹، این جشن با شکوه را سیزدهم تیر در شهر رینه، پای قله دماوند با عنوان روز ملی دماوند برگزار می‌کنند.
ارمنیان اصفهان، جشن تیرگان را سیزدهم ژانویه برگزار می‌کنند. زرتشتیان در شهرهای تهران، کرج، یزد، میبد، اردکان، کرمان، بم، شیراز، اصفهان، اهواز، منطقه زلف‌آباد اراک و کشورهایی مثل سوئد، کانادا و آمریکا نیز تیرگان را جشن می‌گیرند.
